تمرکز را بشناسیم

• تمرکز چیست؟
• تمرکز چه نتایجی دارد؟
• اصول رسیدن به تمرکز چیست؟

در این مقالة مختصر ابتدا تعریفی ساده از تمرکز ارائه می‌شود؛ سپس بر اساس دیدگاه روان‌شناسان نگاهی کوتاه به مهم‌ترین نتایج رسیدن به اوج تمرکز بیان می‌شود. در نهایت اصول مهارت‌های تمرکز ارائه می‌شود (برای آموزش مهارت‌های سادة تمرکز به مقالة «راه‌های سادة افزایش تمرکز» رجوع کنید).

تمرکز چیست؟

بندبازی یکی از زیبا ترین مهارت‌هایی است که انسان می‌تواند به نمایش بگذارد؛ فردی که در حضور تماشاچیان بسیار روی بندی باریک راه می‌رود و گاهی حرکت‌های نمایشی زیبایی را انجام می‌دهد. تا به حال از خودتان پرسیده‌اید چه چیز این قدر نگاه کردن بندبازی را دیدنی کرده است؟ به گونه‌ای که بندبازی به عنصر ثابت هر سیرکی تبدیل شده است.

دیدنی، شنیدنی و تعجب انگیر بودن هر کاری به خاطر این است که هر کسی قادر به انجام آن نیست، به زبانی ساده‌تر، کاری سخت که هر کسی یارای تحمل آن‌را ندارد؛ اما چه چیزی در بندبازی این‌قدر دشوار است؟

فقط راه رفتن ساده بر روی بند؟ یا تنها حفظ تعادل؟

آن‌چه بندبازی را دیدنی کرده است تنها حفظ تعادل نیست بلکه «تمرکز فولادین» بندباز در حفظ تعادل دائمی است که جز با تمرین‌های بسیار به دست نمی‌آید. چه بسیار بندبازانی که توانایی بندباز شدن را دارا هستند اما هنگامی که در معرض دید عموم قرار می‌گیرند توانایی راه رفتن معمولی را هم ندارند چه رسد به حفظ تمرکز و بندبازی.

«در درون هر فردی یک بندباز با تمرکز فولادین خفته است، وظیفة ما بیدار کردن آن است»

***

تمرکز یا توجه یعنی

«توانایی انتخاب برخی از اطلاعات برای بررسی مفصل‌تر و نادیده گرفتن اطلاعات دیگر» (روان‌شناسی هیلگارد بخش سوم هشیاری و ادراک ص196)

به بیانی ساده‌تر، تمرکز یعنی بتوانیم روی موضوعی به صورت خاص دقت کنیم و به محرک‌های بیرونی واکنش نشان ندهیم.

به صورت خاص بسیار از ما نمونه‌هایی از عدم تمرکز را هنگام «مطالعه کردن» مشاهده کرده‌ایم، هنگام خواندن حواسمان به اطراف یا افکار دیگری که با آن مواجه بودیم پرت می‌شود. تمرکز یعنی مهارتی که بتواند توجه انسان را به صورت خاص معطوف داده‌های مورد نظر بکند.

نمونه‌ای از سطح تمرکز مناسب در ما مواقعی است که محو نگاه کردن فیلمی هستیم و به نقاط اوج داستان فیلم نزدیک می‌شویم، مانند لحظات احساسی تعیین‌کننده یا لحاظ تعقیب و گریز نفس‌گیر، در این لحاظ اگر شخصی ما را صدا بزند یا متوجه نخواهیم شد یا به آن اهمیتی نمی‌دهیم.

اگر بتوان این سطح از تمرکز را در بیشتر کار‌ها پیاده سازی کرد به موفقیت بسیاری خواهیم رسید.

تمرکز چه نتایجی دارد؟

تمرکز نتایج مفید بسیاری دارد که می‌تواند در امور گوناگونی کمک‌کننده باشد

از بین برنده استرس

طبق گفتة روان‌شناسان برای مقابله با استرس راه‌های گوناگونی وجود دارد؛ یکی از آن‌ها مراقبه (مدیتیشن و افزایش تمرکز) است. (روان‌شناسی هیلگارد ص514)

فردی که می‌تواند روی موضوعی به صورت انتخابی متمرکز شود می‌تواند نقطة کانونی توجه خود را از امری که برای او استرس زا است تغییر داده و به حالت آرامش برسد.

تقویت یادگیری

یکی از اصول یادگیری توجه و تمرکز کامل بر روی داده‌ای است که قصد یادگیری آن‌را داریم؛ تمرکز و مهارت افزایی در آن تا اندازة بسیاری می‌تواند در افزایش مهارت یادگیری ما کار آمد باشد. یکی از موانع یادگیری نیز عدم تمرکز کافی است مانند کسانی که به دلیل «بیش فعالی» توانایی تمرکز کافی را ندارند.

رسیدن به آرامش

یکی از راه‌های شناخته شده و مورد تایید در رسیدن به آرامش، مراقبه یا مدیتیشن است؛ مراقبه همان ایجاد تمرکز کارآمد بر روی نقاط آرامش‌بخش است. به همین دلیل تلاش برای رسیدن به نقطة تمرکز مناسب، حس آرامش را برای انسان به ارمغان می‌آورد.

هر چه توانایی در ایجاد تمرکز کارآمد بیشتر باشد توانایی برای رسیدن به آرامش نیز بیشتر خواهد بود.

افزایش بهره‌وری

امروزه ارزش هر چیز با میزان بهره‌وری و سود (معنوی و مادی) آن سنجیده می‌شود؛ انجام دادن مناسب کار‌ها در زمان و با کیفیت مناسب می‌تواند بهره‌وری را افزایش دهد. از اصول موفقیت در انجام امور، تمرکز لازم بر انجام آن کار است. اگر فردی به صورت همزمان چند کار را انجام دهد بدون این‌که توجه کافی برای آن‌ها داشته باشد علاوه بر ضعیف شدن کیفیت قادر نخواهد بود در زمان مناسب نیز آن کار‌ها را به اتمام برساند.

تمرکز مناسب در انجام هر کاری می‌تواند بهره‌وری را تا اندازة چشم گیری افزایش دهد.

نظم فکری

بسیاری از اختراع‌ها انجام نمی‌شود، بسیاری از کتاب‌ها نوشته نمی‌شود، بسیاری از مقالات کامل نمی‌شود و بسیاری از کار‌ها صورت نمی‌گیرد تنها برای این‌که نظم و ممارست لازم در آن کار صورت نگرفته است.

تمرکز مناسب و پرهیز از بی‌نظمی باعث شکل گیری مناسب نظم فکری می‌شود به گونه‌ای ذهن انسان تربیت می‌شود تا به درستی بر روی کاری متمرکز شده و همة جوانب آن‌را در نظر بگیرد و پس از اتمام آن کار بعدی را آغاز کند.

نظم فکری می‌تواند اندیشة انسان را توانمند سازد تا در عرصة عمل بسیار کارآمد باشد و از اهمال‌کاری و پراکنده کاری بی‌هدف پرهیز کند.

اصول رسیدن به تمرکز چیست؟

تمرکز به صورت کلی بر سه اصل استوار است

1. رهایی از مشغله‌ها
2. ایجاد آرامش
3. نقطة کانونی یا نقطة توجه

رهایی مشغله‌ها، ابتدا برای رسیدن به تمرکز باید از مشغله‌ها و دغدغه‌های ذهنی رهایی پیدا کنیم تا بتوانیم توجه خودمان را معطوف موضوع انتخابی خودمان بکنیم.

ایجاد آرامش، رسیدن به قرار و آرامش مناسب نیز اصل دوم در رسیدن به اوج تمرکز است. اگر ذهن به آرامش مناسب نرسد نمی‌تواند توجه خود را بر روی نقطة مورد نظر معطوف کند.

نقطة کانونی یا نقطة توجه، آخرین مرحله از تمرکز نیز عطف توجه به موضوع یا مسألة انتخابی است.

با رهایی از دغدغه‌های، ایجاد آرامش و ایجاد نقطة توجه می‌توان به «اوج توانایی تمرکز» دست پیدا کرد. رسیدن به نقطة توجه می‌تواند همة فواید تمرکز را برای فرد حاصل کند.

در نهایت به شما توصیه می‌کنم برای رسیدن به تمرکز مناسب مقالة «راه‌های سادة افزایش تمرکز» را مطالعه کنید.

محمد صادق عباسی